Ársskýrsla Umhverfisstofnunar

Við veitum þér upplýsingar

Mikil umræða hefur orðið um svifryk undanfarið en ekki er víst að allir viti hvar nálgast ber upplýsingar um svifrykstölur – eða hvað tölurnar þýða? Ímyndum okkur íbúa á höfuðborgarsvæðinu, Jónu Jónsdóttur, miðaldra konu sem býr við Miklubraut í Reykjavík. Hún er með örlítinn astma en veit ekkert skemmtilegra en að skokka í eigin hverfi. Að loknum hlaupum suma daga líður þó Jónu ekki nógu vel. Hún fer á heimasíðu Umhverfisstofnunar og hefur samband með tölvupósti við loftgæðasérfræðing sem segir henni að loftmengun aukist nálægt bílaumferð og því sé heppilegra fyrir Jónu að skokka inni í hverfinu fremur en t.d. meðfram Miklubrautinni. Þessar upplýsingar leiða til þess að nú orðið fer Jóna ekki út að skokka ef loftmengun mælist mikil. Hún fer þá í Elliðaárdalinn eða í Heiðmörkina og henni líður betur eftir að hún aflaði sér upplýsinganna og breytti venjum í samræmi við það. Sjá nánar hér.

Hver og einn getur lagt fram

Við hjá Umhverfisstofnun hvetjum landsmenn til að vinna að verndun náttúrunnar saman með okkur. Nú stendur yfir sérstakt átak í friðlýsingum en þær eru ekki á könnu sérfræðinga einna, margir koma að slíkum verkefnum og hver og einn getur haft áhrif.

Ímyndum okkur konu sem stundar köfun, köllum hana Önnu. Anna er heilluð af lífríki hafsins í kringum Ísland og nýtir hverja frístund til köfunar. Einn daginn fer hún að kafa í vogi sem hún hefur ekki skoðað áður og rekur þá augun í hrúðurmyndun og lífríki sem hún telur einsdæmi. Í stað þess að segja öllum vinum sínum frá fundinum og skapa Miklubrautarumferð á „leynistaðnum“ neðansjávar tilkynnir Anna Umhverfisstofnun og Náttúrufræðistofnun um fund svæðisins. Réttilega ályktar hún að rask sem fylgi umferð geti skemmt hið viðkvæma lífríki sem þarna er að finna. Nokkru síðar er staðfest að um einstætt náttúrufyrirbrigði vegna jarðhita sé að ræða. Fær Anna sérstakt lof fyrir að bregðast hárrétt við um það leyti sem friðlýsingaferli hefst. Hverastrýturnar þykja einstakar og þarf sérstaka aðgæslu, ábyrgð og verklag til að viðhalda verndargildi svæðisins.

Að loknum Taggart!?

Klukkan er 0:42 aðfararnótt sunnudags, skammdegið er biksvart og aðeins nokkrir dagar til jóla. Sviðstjóri náttúru, hafs og vatns hjá Umhverfisstofnun, Ólafur A. Jónsson, er nýsofnaður eftir að hafa horft á Taggart-þátt í sænska ríkissjónvarpinu. Það síðasta sem hann velti fyrir sér áður en hann hvarf inn í draumalandið var hvort hann hefði ekki séð þennan sama Taggart-þátt oft áður. Stundum finnst Ólafi eins og þessir þættir séu allir eins.

En nú hefur veruleikinn raskað ró sviðsstjórans. Klukkan 0:42 er hringt frá Stjórnstöð Landhelgisgæslunnar og tilkynnt um skipsstrand á Suðurnesjum. Allir sem geta komið að margbrotinni björgun þurfa að stökkva út í sortann ekki seinna en strax.

Landhelgisgæslunni tekst með aðstoð lögreglu og hjálparsveita að bjarga mannskapnum úr skipinu. Vitaskuld hefur björgun mannslífa forgang á allt annað en það gæti stefnt í slæmt umhverfisslys þar sem skipið er strandað og tankar þess fullir af mengandi olíu. Nú kemur sér vel að starfsfólk Umhverfisstofnunar æfir reglulega viðbrögð við bráðamengun með samstarfsaðilum. Ólafur ræsir út frekari mannskap sem ásamt öðrum viðbragðsaðilum leggur nótt við dag næstu sólarhringa. Með aðstoð margra frá mörgum ólíkum vinnustöðum endar sagan vel og lítil sem engin olía fer í sjóinn. Það síðasta sem Ólafur veltir fyrir sér áður en hann leggur höfuðið á koddann sinn eftir langa vinnutörn er hvort ekki sé tilvalið að sofna út frá Taggart. En hann er of þreyttur til að nenna að kveikja á sjónvarpinu.

Stóraukin verkefni

Með breytingu á lögum um hollustuhætti og mengunarvarnir færðist ábyrgð á eftirliti með tiltekinni starfsemi frá heilbrigðisnefndum til Umhverfisstofnunar. Þar má nefna stærstu þauleldisbúin (svína-, kjúklinga- og eggjabú), lyfjaframleiðslu, malbikunarstöðvar ofl. Starfstöðvum sem Umhverfisstofnun hefur eftirlit með fjölgaði af þessum sökum um 36% milli áranna 2017 og 2018. Umhverfisstofnun hefur sett sér það markmið að auka samræmingu eftirlits innan sem utan stofnunarinnar. Með það að leiðarljósi hafa sérfræðingar úr öðrum teymum stofnunarinnar samnýtt 11 vettvangsferðir með teymi mengunareftirlits á árinu. Í 17 vettvangsferðum hefur heilbrigðisfulltrúi á viðkomandi svæði verið viðstaddir eftirlitið.

Heldur óskemmtilegt Íslandsmet

Við þurfum að taka sjálfbærni alvarlega. Magn úrgangs hefur vaxið verulega síðari ár. Úrgangur náði toppi rétt fyrir efnahagshrunið 2008 en minnkaði svo hratt. Með aukinni þenslu hefur magn úrgangs aftur vaxið og var vafsamt met slegið í Íslandssögunni þegar úrgangur fór yfir milljón tonn árið 2016.

Matarsóun er einnig gríðarlegt vandamál og vann starfsfólk Umhverfisstofnunar árið 2018 ötullega að kynningu á betri nýtni og minni sóun. Þá vakti mikla athygli í sjónvarpsþættinum „Hvað höfum við gert?“ þegar starfsmaður á kassa tók þriðju hverju vöru sem kúnni keypti í stórmarkaði og henti henni í ruslið! Slík eru einmitt örlög matvöru sem seld er innanlands, um 30% af mat er sóað hér á landi. Geta má þess að örlítið dró úr endurvinnslu heimilisúrgangs milli áranna 2016 og 2017. Frekari breytinga er þörf þótt margt gott hafi áunnist með aukinni vitund Íslendinga.

Ökum græn og verum væn

Umhverfisstofnun stefnir að stórfjölgun vistvænna ökutækja innanlands á næstu árum. Þróun umliðinna ára gefur tilefni til bjartsýni er varðar orkuskipti samgangna. Í kjölfar ívilnana á sköttum og gjöldum og uppbyggingar á hleðslustöðvum hefur sala á rafbílum og tengiltvinnbílum tekið vel við sér. Hlutfall endurnýjanlegrar orku í vegasamgöngum er um 7,7% og fer vaxandi. Samkvæmt þingsályktun um orkuskipti er stefnt að því að þetta hlutfall verði orðið 40% árið 2030. Hér eru því tækifæri sem við megun ekki láta framhjá okkur fara.

Fimm fréttir á dag

Íslenskir fjölmiðlar vinna og birta að meðaltali tæplega fimm fréttir hvern dag ársins um störf Umhverfisstofnunar. Þetta kemur fram í gögnum frá Creditinfo í yfirliti um árið 2018.

Alls voru 1.602 fréttir birtar um Umhverfisstofnun á árinu. Flestar birtast í vefmiðlum. Að auki voru birtar 311 prentaðar fréttir á árinu og tæplega 200 útvarps- og sjónvarpsfréttir um Umhverfisstofnun.

Það er því ljóst að sérfræðingar Umhverfisstofnunar eru stanslaust í sviðsljósinu, enda búa þeir yfir mikilvægri kunnáttu, auk þess sem stofnunin leggur upp úr að eiga góð og upplýsandi samskipti við almenning – í gegnum fjölmiðla.

Trúverðugar fyrirmyndir

Það segir sig sjálft að Umhverfisstofnun þarf að vera til fyrirmyndar í samfélaginu í umhverfismálum. Ein birtingarmynd þess er samgöngumáti starfsmanna og áhrif samgangna þeirra á umhverfið. Ímyndum okkur kaldan haustmorgun á Íslandi. Í Reykjavík silast bílar áfram í mengunarskýi, hver á eftir öðrum. Aðeins brot bifreiðana er knúið vistvænum orkugjöfum, malbikið slitnar undan negldum dekkjum og svifrykið þyrlast upp. Athygli vekur að í flestum bifreiðanna situr aðeins einn Íslendingur en ekki er líklegt að starfsmenn Umhverfisstofnunar sé að finna inni í þessum bifreiðum.

Ástæðan er sú að hjá Umhverfisstofnun höfðu árið 2018 um 50% starfsmanna stofnunarinnar skuldbundið sig til vistvænna ferðalaga með svokölluðum samgöngusamningi. Það þýðir að starfsmaður hefur val um að ganga, skokka, fara á hjóli eða taka strætó í vinnu og úr henni. Þeir starfsmenn sem „nenna að leggja þetta á sig“ eru stoltir að leggja sitt fram til verndunar umhverfisins með ferðalagi sem eykur ekki losun. Starfsmaður sem gengur eða hjólar í vinnuna er líka líklegri til að njóta þess í hreysti og heilbrigði.